Baselgia Gronda (Zernez)

La baselgia principala da la raspada refuormada da Zernez vegn nomnada „Baselgia Gronda“ o „Baselgia Planta“. Eir sch’ella es statta consacrada dürant la cunterrefuorma cuort temp al San Maurizius, nu vegn quel nom plü dovrà. Perchè la baselgia deira da prüm in nan statta üna baselgia refuormada. Daspö sia fabrica dal 1609 es quella la baselgia principala da la corporaziun evangelica da Zernez/Brail. La raspada fuorma daspö il 1883 üna part da la cumünanza da pastoraziun insembel cun Susch e fa part al colloqui d’Engiadina Bassa e da la Val Müstair da la Baselgia chantunala grischuna.

La „Baselgia Gronda“ cun sunteri e la baselgia San Bastian sun situadas sur il cumün da Zernez e fuorman sper il Chastè Planta Wildenberg ün seguond simbol pel cumün al pè dal Munt Baselgia

Baselgia San Tumesch (Brail)

Las predgias per la fracziun da Brail, illa raspada refuormada da Zernez vegnan fattas illa baselgia San Tumesch. La balelgia San Tumesch es passa 600 ons veglia e d’eira a seis temp importanta pels abitants da las 14 chasas da Brail, ma eir per tuot ils pelegrins chi passaivan suravia la Punt Ota, il cunfin tanter l’Engiadina Bassa e l’Engiadin’Ota. Daspö il 1883 d’eira eir Brail üna part da la cumünanza da pastoraziun da Zernez insembel cun Susch. Il plü tard daspö quella collavuraziun es gnüda tgnüda a Brail il plü da tuot amo üna predgia al mais – e cul temp amo plü pacas. La raspada da Zernez fa part al colloqui d’Engiadina Bassa e da la Val Müstair da la Baselgia chantunala grischuna. In mai dal 2015 s’han inscuntrats a Brail abitants da las fracziuns Zernez, Susch e Lavin per festagiar insembel culs da Brail il giubileum da 600 ons da lur baselgia.

Baselgia San Jon (Susch)

La baselgia San Jon a Susch es üna baselgia refuormada e serva a la raspada da la corporaziun evangelica da Susch sco baselgia principala. La raspada es daspö il 1883 üna part da la cumünanza da pastoraziun cun Zernez/Brail e fa part al colloqui d’Engiadina Bassa e da la Val Müstair illa Baselgia chantunala grischuna.
La baselgia San Jon a Susch es situada sper la Tuor Planta Susch, cun la quala ella fuorma üna tscherta unità chi’d es suottamissa a la protecziun da monumaints dal Chantun Grischun.

La baselgia San Jon es gnüda fabrichada in sia fuorma gotica dad hoz dal 1515. Quella vouta dimena avant la refuorma amo sco baselgia catolica pel cumün da Susch. In seis lö d’eira statta almain amo üna baselgia plü veglia e plü pitschna. Plü vegl e tachà vi da la baseligia es eir il clucher i’l stil roman cun mürs da crappa, sainza raboccadüra ed ün tet a piz regular.

I’l intern ha la baselgia ün vout a staila sur la barcha e sur il cor. Las paraids sun albas, ma pro sia ultima renovaziun, dal 1932 s’ha chattà suotaint frescas vi dals mürs da la baselgia. I’l cor da la vart dretta s’ha lura fat liber üna da quellas sco cumprova da l’existenza da las frescas. Il purtret chi’s vezza là nu’s sa co metter a lö tenor istorgia biblica, causa cha’ls uteriurs purtrets nu sun cuntschaints. La baselgia vaiva fin al cumanzamaint dals ons 30 fanestras romanas plü pitschnas chi sun lura gnüdas rimplazzadas da las goticas ed eir üna s-chala externa cun üna porta chi manaiva süll’empora davovart chi’d es gnüda allontanada.

La chanzla e l’empora davovart derivan dal temp intuorn il 1790. L’orgel e l’empora da l’orgel cun ornamaints e figüras intagliadas derivan dal 1765. L’orgel es tenor cudesch da protocol aint l’archiv da cumün, gnü fabrichà d’ün „maister vallais“. Il maister d’eira ün dals fabricants d’orgels our da la famiglia Carlen e Walpen dal Vallais sura. L’orgel es gnü renovà e müdà per part dal 1902 e lura darcheu reconstrui dal 1973 però cun laschar il schlargiamaint dals pedals chi d’eira fat.

Aint il cor as rechatta üna tabla da fossa da la famiglia Planta. Otras tablas sun aint il mür dal sunteri.

L’ultima restoraziun da la baselgia es gnüda fatta dal 2018.

Baselgia San Görg (Lavin)

Istorgia

La prüma baselgia chi ha dat a Lavin d’eira gnüda errigida dal 1325, davo la separaziun da la Plaiv d’Ardez e d’eira fingià lura gnüda dedichada al San Görg. La baselgia chi sta hoz a Lavin es gnüda fabrichada intuorn il 1480, davo cha la raspada da Lavin s’ha separada eir amo da la Plaiv da Susch. Dal medem temp derivan eir las pittüras illa baselgia chi portan las vopnas dals ovais-chs da Cuoira, Ortlieb von Brandis (regn 1458-1491) e seis successur Heinrich V. von Höwen (regn 1491-1505). Lur temp d’uffizi es dimena croudà cul temp cha las lavuors da pittura sun stattas fattas.

Las pittüras vi da la paraid avant il cor e vi da las paraids aint il cor sun gnüdas fattas cun gronda probabiltà da pitturs da l’Italia dal nord e pon gnir pusiziunadas stilisticamaing tanter il temp gotig e quel da la renaschentscha. Las pittüras sun congualablas cun quellas illas baselgias da Sta. Maria in Val Müstair, Puntraschigna e San Gian a Schlarigna chi muossan üna tscherta parantella da stil e chi sun eir tuottas gnüdas realisadas tanter il 1480 ed il 1500.

I’s laschan identifichar duos differents artists chi han lavurà a Lavin. Ün es stat respunsabel pel concept cumplessiv e per las parts principalas da la pittüra ed il seguond ha pitturà oura las parts decorativas, sco eir ils evangelists ed ils fundatuors da la baselgia. El es eir stat il respunsabel per las parts ingrondidas da la „majestas“.

Dal 1529 es Lavin gnü suot l’influenza da ravarenda Philipp Galizius e la raspada ha decis per la refuorma. Quai voul dir cha quel on sun gnüds allontanats ils altars e cha las pittüras sun gnüdas surpitturadas cun culur alba. Pür dal 1955/56 sun las pittüras darcheu gnüdas a la surfatscha e sun gnüdas restoradas. Eir il Cristoferus dal 1508 vi da la fatschada vers vest chi’d es fich mal mantgnü es gnü tut suot la culur alba oura.

Frescas 

Cun entrar in baselgia dan in ögl il prüm las pittüras vi da la paraid davant il cor. I’l purtret süsom l’arch dal cor muossa a schnestra l’anguel chi annunzcha a Maria chi’d es a dretta ed ura, la naschentscha. Qua as vezza eir a Dieu il bap chi surdà l’uffantin Gesu chi’d es fingià segnà culla crusch sco Cristus.

Ils duos purtrets suotvart, d’üna e da l’otra vart, muossan scennas da sonchs e toccaivan uriundamaing pro’ls duos altars da la vart chi sun gnüts allontanats dürant il temp da la refuorma.

Aint il frunt da l’arch dal cor as rechattan da mincha vart tschinch profets chi han annunzchà la naschentscha dal salvader e chi uschè ans preparan sül cuntgnü da las pittüras aint il cor.

Aint il cor, là ingio cha suotvart d’eira da temp catolic pusiziunà l’altar, dominescha il pantocrator cun cudesch e culla dal muond l’ensemble da püttüra dal cor. I dà in ögl surtuot sia fatscha extraordinaria cun trais nas e quatter ögls – ün purtret chi less simbolisar la trinità. Ils refuormats ridiculisaivan talas publicaziuns sco „cerberus catolic“ ed il papa Urban VIII ha lura scumandà quist purtret. In quel sen es il purtret illa baselgia da Lavin üna gronda rarità, mantgnüda be dinrar – qua suot la culura da la refuormaziun aint. Sur il cheu as rechattan sulai e glüna ed al vest quatter figüras chi simboliseschan ils quatter elemaints e chi muossan cha Dieu regna sur l’intera creaziun.

Suot intuorn il pantocrator sun pusiziunats ils quatter evangelists chi dan perdüta da la soncha scrittüra. Dapera sun ils baps latins da la baselgia chi da lur vart dan perdütta per la doctrina da la baselgia romana. Sur la fanestra a l’ost es muossada la scena dal fazöl da la Veronica, üna reliquia fich populara i’l medieval chi dà perdüta da la spendranza tras il cruzifichà.

Vi da las paraits dal cor sun pitturats giossom ils dudesch apostels chi stan perdüta per las ovras da Cristus e chi mettan la fundamainta per la baselgia cristiana. E plü in sü vi da la paraid dal cor sun ils purtrets decichats al patrun da la baselgia, il San Görg cun seis quatter mertiriums e seis exaimpel co seguir conseguaintamaing al Salvader. Dadaintvart vi dal arch dal cor per finir as vezza amo la sumaglia da las giuvintschellas cullas glüminas d’öli.

Interiur 

Illa mità dal cor as rechatta la maisa dal Segner chi’d es gnüda fatta per tour la soncha tschaina e deriva dal 1667, fatta d’ün Töni Zanet. Ella es plaina d’intarsias chi muossan via süls duos sacramaints refuormats, il battaisem e la soncha tschaina, per ils quals la maisa dal Segner es fatta.

La chanzla baroca suot l’arch dal cor es gnüda realisada dal 1790, intant cha l’empora sur l’entrada cul orgel es gnüda construida pür dal 1979 da l’impraisa „Orgelbau Felsberg AG“. Avant nun haja mai dat ün orgel illa baselgia da Lavin.